معرفی برنامه مادران
تاریخچه برنامه مادران:
برنامه بهداشت مادر و کودک در ایران با فعالیت آموزشگاه عالی مامایی
دانشگاه تهران در سال 1318 آغاز شد. سپس در سال 1319 بنگاه حمایت مادران و
کودکان با هدف رفع نیازمندی های زنان باردار و بی بضاعت از طریق معالجههای
سرپایی قبل از زایمان و بستری کردن آنان برای زایمان و دوره نقاهت تاسیس
شد. در ابتدا فعالیت اصلی این بنگاه، زایمان در زایشگاه بود و سپس در اوائل
سال 1326 زایمان و مراقبت از مادر و نوزاد در منزل نیز بر فعالیت آن
اضافه شد. همزمان با آن، بنگاه خواجه نوری تاسیس و ارائه خدمات بهداشت مادر
و کودک را شروع کرد. این بنگاه وابسته به وزارت بهداری بود که به سازمان
مشترک مادر و کودک تبدیل شد.
در سال 1320 به علت شیوع قابل ملاحظه سیفلیس در ایران و وجود سایر بیماری
های آمیزشی، مبارزه با این بیماری ها شروع شد و قانونی جهت اجرای آن از
مجلس شورای ملی گذشت که به علت کمبود اعتبار فقط در تهران قابل اجرا بود.
در سال 1331 برای دریافت کمکهای سازمان بهداشت جهانی در این زمینه،
قراردادی بین دولت ایران و این سازمان منعقد شد. سرانجام این برنامه در سال
1334 ابتدا در تهران و سپس در سایر شهرستانها ادامه پیدا کرد. یکی از
عملیات مبارزه با بیماریهای آمیزشی، معاینه زنان باردار برای جلوگیری از
سرایت بیماری به نوزادان بود. بدین منظور زنان باردار هر 15 روز یکبار
معاینه شده و مبتلایان تحت درمان قرار می گرفتند. در ضمن صدور گواهی
تندرستی قبل از ازدواج اجباری و مبتلایان از اخذ گواهی تندرستی تا بهبودی
کامل محروم می شدند.
در آن سالها سلامت مادران همواره به منظور تامین سلامت نوزادان مورد توجه
بود و سلامت کودکان یکی از مهمترین هدفهای بهداشت عمومی محسوب می شد. طبق
گزارش فعالیتها و عملکرد وزارت بهداری در سال 1335، اداره بهداشت مادران و
کودکان زیر نظر اداره کل بهداشت، برنامه سلامت کودکان را به عهده داشت .
مراقبتهای بهداشتی مادران در کشور از سال 1341 تا سال 1357 طی سه دوره برنامه های عمرانی سوم، چهارم و پنجم ارائه شده است.
طی برنامه عمرانی سوم (1341-1346) قانون تشکیل سپاه بهداشت در اردیبهشت ماه
1343 به تصویب رسید و اولین گروه در زمستان همان سال به روستاهای کشور
اعزام شدند. سپاهیان بهداشت، فارغ التحصیل دانشکده های پزشکی و وابسته به
آن و نیز تعدادی از دیپلمه های دبیرستان بودند که مازاد بر احتیاج ارتش
تشخیص داده شده، خدمت وظیفه خود را در وزارت بهداری می گذراندند. افراد
دارای دیپلم پس از آموزشهای خاص، تحت نظر پزشک در روستاها به امر بهداشت و
درمان می پرداختند و یکی از وظایف آنان انجام مراقبتهای بهداشتی از
مادران و کودکان بود. بر اساس نظر هیاتی که در سال1351 مسوول بررسی مسایل
بهداشتی درمانی کشور بود، سپاه بهداشت بعد از هشت سال فعالیت به عللی مثل
موقتی و کوتاه بودن مدت خدمت وظیفه، توجه و تمرکز بیشتر به خدمات درمانی،
عدم توسعه شبکه های بهداشتی درمانی در سطح روستا، جوابگوی ارائه خدمات
بهداشتی درمانی در مناطق روستائی کشور نبود.
در این دوران به دنبال اقدامهایی که در سطح کشور در مورد بهداشت مادر و
کودک انجام شد، 50 کلینیک مادر وکودک در کشور احداث گردید که به امر درمان،
مراقبت و آموزش زنان و واکسیناسیون می پرداختند. همزمان با احداث این
کلینیکها در مرکز هر استان، سرویسهای سیار زایمان در منزل تاسیس و برای
ماماهای محلی نیز کلاسهای آموزشی برگزار و لوازم مورد نیاز به آنان تحویل
شد.
در دوران گذشته برای
پیشبرد هدفهای بهداشتی درمانی، برحسب شرایط، گروههای مختلفی درکشور تربیت
شده اند مثل کمک پزشک، بهدار، کمک بهیار و ماماهای روستائی و عشایری. در
برنامه عمرانی چهارم با توجه به کمبود بسیار شدید کادر مامائی کشور، وزارت
بهداری در سال 1348 طرح تربیت گروه اخیر یعنی ماماهای روستائی و عشایری را
تصویب کرد. کلاسهای آموزشی این گروه ابتدا چهار ماهه و سپس نه ماهه و
شرایط ورود به آن داشتن سوادی در حد ششم ابتدائی بود. تا پایان سال 1351
حدود 411 نفر مامای روستایی و عشایری تربیت شده بودند که تعدادی از آنان به
علت سکونت در شهر از فعالیت امتناع کردند. نتیجه بررسی طرح فوق در
سال1351 حاکی از آن بود که این برنامه به علت فقدان شبکه یا سازمانی که
ماماهای تربیت شده را سرپرستی کرده، نیازهای مالی آنان را برآورد، مورد
بهره برداری کامل قرار نگرفت.
از دیگر فعالیتهای بهداشتی درمانی در برنامه چهارم، احداث درمانگاههای
روستائی برای ارائه خدمات به صورت نیمه سیاری توسط وزارت بهداری بود. پزشک،
ماما، متصدی بهداشت و تنظیم خانواده از کارکنان شاغل در این درمانگاهها
بودند. ماماها زایمانهای طبیعی را انجام داده، در مورد بیماریهای زنان و
موارد دشوار زایمان، فقط تحت نظر پزشک و به دستور او اقدام می کردند.
از فعالیتهای عمده در برنامه عمرانی پنجم، برای تامین سلامت مادر و کودک
می توان به معاینه منظم زنان باردار به منظور تشخیص رشد طبیعی جنین و سلامت
زن آبستن و در صورت لزوم انجام زایمان در منزل و نیز معاینه کودکان صفر تا
دو سال اشاره کرد.
یکی از بررسیهای انجام شده در آن دوران که تاحدی وضع موجود و نحوه ارائه
خدمات را نشان میدهد طرح بررسی نحوه توسعه خدمات پزشکی و بهداشتی در
آذربایجان غربی است که آغازی بود برای ارائه خدمات در روستاها توسط افراد
پیراپزشک. این طرح در اسفند 1350 با همکاری سازمان بهداشت جهانی، وزارت
بهداری، سازمان خدمات اجتماعی، دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی و
سازمان برنامه در آذربایجان غربی به اجرا در آمد. (این استان در بین23
استان آن زمان در سطح متوسطی قرار داشت.) در طرح مذکور، تربیت عوامل غیر
پزشک به نام بهورز و بهداشتیار برای ارائه خدمات بهـــداشتی اولیه بود.
بررسی وضعیت موجود در منطقه مورد بررسی قبل از طرح مذکور نشان داد با وجود
تاسیس مراکز متعدد و ارائه خدمات به مادران، اکثریت قریب به اتفاق زنان
باردار به مراقبتهای قبل، حین و پس از زایمان و مامائی که به حداقل وسائل
لازم مجهز باشد، دسترسی نداشتند. نتایج بررسی وضع موجود در شروع اجرای
پروژه نشان می داد، از کل مادران باردارنیازمند مراقبتهای قبل از زایمان،
تعداد مادرانی که با استفاده از مراکز بهداشت وزارت بهداری از پوشش کامل
بهداشتی برخوردار بودند به 2 درصد و کسانی که پوشش نسبی داشتند به 1 درصد
هم نمی رسید. به عبارت دیگر حدود 97 درصد مادران باردار در جامعه مورد
بررسی در عمل از هیچگونه پوشش بهداشتی درمانی بهره مند نبودند. بر اساس
نتایج اجرای این پروژه، پوشش مراقبتهای دوران بارداری طی سالهای اجرای
طرح مطابق جدول افزایش یافت.
رسالت برنامه:
یکی از ارکان مهم خدمات بهداشتی ارائه خدمت مناسب به مادران در دوران
بارداری ، زایمان و پس از آن میباشد .هدف از مراقبتهای بهداشتی در این
دوران این است که هر مادری با هر وضعیتی و در هر سطحی از نیاز به خدمات به
واحدهای ارائه دهنده خدمت مراجعه نماید ،خدمت کار آمد و اثر بخش دریافت
نماید.کاهش بار بیماریهای ناشی از بارداری و زایمان و پس از آن در مادران و
نوزادان ( تا 7 روز اول تولد ) رسالت این برنامه میباشد .
هدف کلی :
ارتقاء کمی و کیفی خدمات مراقبتی مادران در دوران بارداری ، زایمان و پس از
زایمان کاهش مرگ و میر مادران بارداردر اثر عوارض بارداری و زایمان با
اهداف اختصاصی :
1- افزایش آگاهی
2- افزایش پوشش مراقبتهای مادران
3- بهبود مهارت و عملکرد کارکنان و نگهداری وضعیت موجود در زمینه خدمات بارداری و زایمان
4- کاهش درصد زایمان توسط افراد دوره ندیده
5- کاهش درصد زایمان به روش سزارین
6- بهبود نظام کشوری مراقبت مرگ مادری
7- بهبود برنامه مراقبتهای ادغام یافته سلامت مادران
وظایف در گروه:
1- تهیه و تدوین برنامه عملیاتی و نظارت بر اجرای آن در سطح شهرستانها ضمن طراحی مداخلات
2- پایش و ارزشیابی نحوه ارائه خدمت در واحدهای ارائه خدمت در واحد های مختلف ارائه خدمت
3- انجام طرح های تحقیقاتی کشوری و استانی ؛ تجزیه و تحلیل و بهربرداری از نتایج در استان
4- برگزاری دوره های آموزشی جهت کارکنان مرتبط در سطوح مختلف و تدریس در این دوره
5- ارزیابی اطلاعات و آمار فعالیتهای آموزشی ؛ اجرایی و پژوهشی و کامپیوتری نمودن آن و ارسال به سطوح بالاتر
6- جلب مشارکت سایر بخشها در سطوح مختلف به منظور پیشبرد اهداف برنامه
7- نظارت بر اجرای برنامه توسط کارکنان بهداشت خانواده در سطوح مختلف ضمن ارائه راهکارها در صورت لزوم
8- گسترش برنامه های تبلیغاتی ضمن ارائه راهکا در صورت لزوم
9- برنامع ریزی در جهت تامین داروهای بهداشتی ؛ مواد مصرفی و تجهیزات
10-عضویت در کمیته های علمی – اجرایی مرتبط
فعالیتهای برنامه مادران:
1- تدوین برنامه عملیاتی سالیانه و ارزشیابی آن
پیگیری و جمع بندی گزارش عملکرد شهرستانها و استان و ارسال به ادراره مادران -2
3- پیگیری و جمع بندی آمارهای مربوط به برنامه ها
4-انجام و بهره برداری از نتایج طرحهای تحقیقاتی جهت استفاده در برنامه
5 -تکمیل پرسشنامه بررسی مرگ مادران
6-برگزاری کمیته بررسی مرگ مادران و شرکت در کمیته های دانشگاهی و اجرای مداخلات تصویب شده
7-سازماندهی و اعزام تیم سیار جهت انجام مراقبتهای مادران باردار و زایمان کرده در جمعیتهای عشایری و سیاری
8-برگزاری دوره کار اموزی عملی جهت پزشکان و پرسنل رده میانی
9-برگزاری دوره آموزشی عملی جهت بهورزان زن
10-استفاده از وسیله نقلیه مراکز روستایی جهت انتقال مادران باردار نیازمند ارجاع فوری
11-انجام پیگیری ستادی مادران باردارمراقبت ویژه ای در صورت نیاز
12- برگزاری دوره های باز آموزی جهت ماماهای روستایی و بهورز ماما ها
تشکیل کمیته های ترویج زایمان طبیعی با همکاری مسئولین بخش درمان در استان و شهرستانهای تابعه و پیگیری مصوبات انها-13
14-برگزاری کمیته دانشگاهی ترویج زایمان طبیعی با همکاری معاونت درمان
15-برگزاری آزمون به منظور نیاز سنجی آموزشی کارکنان
16-برگزاری دوره های آموزشی و باز آموزی ارائه دهندگان خدمت
17-آموزش عموم جامعه
18-تشکیل هسته های آموزشی
19-اخذ مجوز و امتیاز از معاونت محترم آموزشی جهت برگزاری کارگاههای استانی و شهرستانی
20-انجام فعالیت های اطلاع رسانی و تبلیغاتی به جهت آگاه سازی پرسنل و مردم
21-پایش خانه های بهداست توسط مراکز بهداشتی درمانی
22-نظارت کارشناسان ستادی استان و شهرستان بر واحدهای محیطی
23 -نظارت بر فعالیت پایگاهای بهداشتی مستقر در بیمارستانها
24- ابلاغ دستورالعمل های علمی و اجرایی به شهرستانهای تابعه
25-ارائه خدمت مراقبتی در مراکز بهداشتی درمانی – پایگاه های بهداشتی و خانه های بهداشت
26-تشکیل جلسات هماهنگی با واحد های مرتبط درون ؛بین و بیرون بخشی
27-برآورد و نظارت بر توزیع مکمل های دارویی مورد نیاز برنامه
28-جلب مشارکت سایر بخش ها
دستاوردهای برنامه مادران:
افزایش پوشش مراقبت های پیش از بارداری
کاهش میزان مرگ و میر مادران
تشکیل هسته های آموزشی
ایجاد پایگاه های بهداشتی در بیمارستانهای دولتی
ارتقاء مهارت کارکنان
تقویت پیگیری مراقبت مادران با همکاری رابطین بهداشتی
بهره گیری از برنامه پزشک خانواده جهت ارتقاء کیفی برنامه مادران
پیگیری مادران نیازمند مراقبت ویژه توسط ستاد استان و شهرستان ها
اجرای سیستم پایش و ارزشیابی
تشکیل کمیته های ترویج زایمان طبیعی و سزارین
ارتقاء وضعیت آموزشهای برون بخشی